05 okt Vergiftigd brein

Kunnen we ons brein vergiftigen en hoe maken we het dan weer beter?

Hoge werkdruk, onbeantwoorde emails, opgroeiende pubers, relaties die uitgaan, het verliezen van een dierbare. Ik noem enkele dingen, triviaal en groot door elkaar, waar ons incasseringsvermogen door op de proef gesteld wordt. Uitzonderlijk en gewoon tegelijk, ze horen bij het leven. Even snel bijkomen dan maar en met volle kracht weer dòòr? Het is niet altijd aan te raden. De effecten van het incasseren van gebeurtenissen kunnen namelijk stapelen.

Inschatten hoe en hoe lang je dan van een opeenstapeling van stressvolle gebeurtenissen moet herstellen werd lange tijd vooral bepaald door een soort maatschappelijk aanvaard gemiddelde of het protocol van de bedrijfsarts. Schaamte en schuldgevoelens en soms zelfs hoon van kennissen of collega’s waren je deel als je aan die gegeven rustperiode niet genoeg had… Genoeg om elkaar gek te maken.

We zijn geen kasplantjes, maar stress doet meer dan je denkt, met iedereen. Met name de gestapelde variant: chronische stress. “Giftige” stress wordt die ook wel genoemd. Dat is stress waar je brein niet goed van herstelt, omdat de momenten tussen gebeurtenissen door, waarop de stresshormonen in je brein terug moeten zakken naar rust-niveau, te kort of te schaars zijn.

Stress is op zich helemaal niet ongezond. Sterker nog, het leven hangt van stress aan elkaar, al duizenden jaren lang en dat is maar goed ook, want ons stressresponssysteem stelt ons in staat om goed te reageren op situaties die onze aandacht nodig hebben, om ons aan te passen en te overleven. Stresshormonen (zoals adrenaline en cortisol) geven je focus, alertheid en kracht. Als de uitdaging voorbij is, zakken de hormoonpieken weer af.

Maar als er steeds maar nieuwe gebeurtenissen, uitdagingen en incidenten op je pad komen en je geeft jezelf niet genoeg tijd om die pieken naar een normaal niveau te laten zakken, ontspoort het stressresponssysteem en wordt het brein als het ware vergiftigd. Er treden letterlijk fysieke veranderingen op.

In delen van de prefrontale hersenschors (waar plannen, organiseren en focussen gebeurt en het managen van heftige emoties) trekken de uitlopers van de hersencellen zich terug. Ook de vertakkingen van die uitlopers worden korter of verdwijnen en daardoor verliezen hersencellen contact met elkaar. Subjectief beleven mensen dit als verlies aan overzicht, concentratiegebrek en emotionele labiliteit.

Ook een ander hersenonderdeel wordt aangedaan bij gestapelde stress: de hippocampus. Hier zetelt ons geheugen en wordt onze stemming en onze reactie op stress gereguleerd. Hier wordt er voor gezorgd dat de stresshormoonpieken weer teruggeschroefd worden. Door giftige stress krimpt de hippocampus en zijn niet alleen vergeetachtigheid en onverwachte huilbuiten het gevolg, maar ook een vicieuze cirkel van steeds minder adequate regulering van onze reactie op stress. Niet moeilijk om de contouren van overspannenheid inmiddels te herkennen….

Het derde, vrij kleine hersengebied dat sterk wordt beïnvloed door chronische stress, is de amygdala. Hiermee signaleren we gevaar en passen we onze reactie daarop aan, meestal met angst of agressie. De amygdala krijgt juist mèèr uitlopers en vertakkingen bij aanhoudende stress, waardoor we sneller angstig of agressief reageren. Sommigen zullen nu de snelle gealarmeerdheid en prikkelbaarheid herkennen waarmee je “zomaar” behept bent als je een tijd onder druk hebt gestaan.

Het brein is gelukkig flexibel en heeft een gigantisch herstellend vermogen. Als het daar de kans toe krijgt. Wij moeten zelf de juiste condities creëren. Dat doe je door “back to basics” te gaan: Lichaamsbeweging, Ontspanning, gezond Eten en Slapen. LOES dus. Je zou haar met recht je nieuwe vriendin kunnen noemen. In de volgende blogposts zal ik haar uitgebreider voorstellen.

Onderzoekers melden inmiddels dat een back-to-basics regime al na enkele maanden tot aantoonbaar herstel van de drie bovengenoemde hersengebieden leidt. En er geldt natuurlijk: hoe minder schade hoe korter het herstel. Maak je geen zorgen als een weekje rust geen soelaas biedt – je bent er gewoon nog niet. Ga ook niet piekeren over mensen om je heen die veel sneller alweer “lekker meedraaien”, maar ga op zoek naar manieren om je brein te geven wat het nodig heeft.

Bronnen: The Inflamed Mind – Edward Bullmore en “Giftige stress”, artikel van Niki Korteweg in de Wetenschapsbijlage van de NRC 8/9 sept. 2018.